Beth yw llenyddiaeth a beirniadaeth lenyddol? Pa swyddogaeth sydd gan awdur, testun a darllenydd yn y broses o greu, deall a dadansoddi llenyddiaeth? Sut y mae astudio perthynas yr elfennau hyn â’i gilydd yn ein galluogi i ganfod ystyron newydd neu gynnig dehongliadau amgen wrth drafod testunau llenyddol? Dyma rai o’r cwestiynau y byddwn yn eu holi er mwyn dysgu sgiliau beirniadaeth lenyddol a herio ein syniadau a’n rhagdybiaethau am lenyddiaeth.

Bydd y modiwl hwn yn hogi eich dealltwriaeth a’ch gallu academaidd fel y gellwch ymdrin yn ddeallus ac yn feirniadol â llenyddiaeth, ynghyd â chloriannu dadleuon a safbwyntiau amrywiol. Canolbwyntir yn bennaf ar ddarllen a dehongli ystod o weithiau llenyddol er 1900, cyfnod sy’n un o uchafbwyntiau llenyddiaeth y Gymraeg.

1. ymdrin ag ystod o weithiau llenyddol amrywiol yn feirniadol o safbwynt crefft, mynegiant a syniadaeth;
2. dangos dealltwriaeth o sut y gall astudio perthynas yr awdur, testun a darllenydd gynhyrchu gwahanol ystyron neu ddehongliadau;
3. dadansoddi llenyddiaeth Gymraeg yng nghyd-destun rhai mudiadau, cysyniadau a theorïau beirniadaeth lenyddol, gan ddefnyddio terminoleg addas;
4. datblygu dadleuon sy’n seiliedig ar wahanol fathau o ffynonellau cynradd ac eilaidd;
5. dangos meistrolaeth ar Gymraeg llafar ac ysgrifenedig safonol wrth gyflwyno gwaith mewn dull proffesiynol.

Caiff y modiwl ei gyflwyno drwy ddulliau dysgu cyfunol a allai gynnwys cyfuniad o gyflwyniadau ar-lein, gweithdai trafod ar-lein, gweithgareddau dysgu digidol, a sesiynau wyneb-yn-wyneb.

Wedi cwblhau’r modiwl, bydd myfyriwr nodweddiadol yn gallu

Medrau Academaidd

• cywain gwybodaeth a’i gwerthuso er mwyn dod at gasgliadau addas
• creu dadleuon deallus ar sail ystod o destunau cynradd ac eilaidd
• dangos gwybodaeth addas ynghylch awduron a thestunau o’r cyfnod er 1900 yn bennaf
• hogi sgiliau academaidd drwy elwa ar dderbyn adborth ar waith a datblygu arno

Medrau penodol y pwnc

• dehongli tystiolaeth a thestunau llenyddol yng nghyd-destun cysyniadau neu theorïau beirniadaeth lenyddol
• defnyddio llenyddiaeth feirniadol safonol yn y maes mewn modd dadansoddol
• ymateb yn briodol i’r defnydd o iaith ac o’r dychymyg mewn llenyddiaeth
• meddwl yn hyblyg a gwneud cysylltiadau rhwng gwahanol ffynonellau a meysydd o wybodaeth

Medrau Cyflogadwyedd

• arfer sgiliau wrth ymdrin â thestunau a thystiolaeth ar lafar ac ysgrifenedig
• datblygu hyder wrth gynnull a chyflwyno gwybodaeth yn feirniadol ac yn eglur
• monitro a gwerthuso cynnydd yn nhermau targedau penodol (rheoli amser) drwy lunio asesiadau a chanddynt amserlen benodedig (e.e. cynllunio, drafftio, prawf ddarllen)
• dangos meistrolaeth ar Gymraeg llafar ac ysgrifenedig safonol

Ffurfiannol

Bydd cyfle i gael adborth ar lafar mewn gweithdai trafod a derbyn adborth ar rai tasgau ysgrifenedig. Rhoddir adborth ysgrifenedig fesul unigolyn ar bob un darn o asesu crynodol.

Crynodol

Mae’r cyflwyniad llafar ar-lein yn hogi eich sgiliau cyfathrebu, ynghyd â meithrin sgiliau cywain gwybodaeth wrth ddehongli testun cynradd yn ei gyd-destun llenyddol, cymdeithasol a syniadol. (Deilliannau 2, 3, 4, 5).

Mae’r darn cyntaf o waith cwrs (ymateb beirniadol hyd at 800 gair) yn gofyn i fyfyrwyr ddehongli testun(au) eilaidd, a chymhwyso’r wybodaeth at drafodaeth feirniadol addas (Deilliannau 1-5).

Mae’r ail ddarn o waith cwrs (traethawd hyd at 1600 gair) yn rhoi cyfle i fyfyrwyr ymdrin mewn manylder ac mewn modd beirniadol ag agwedd a drafodir ar y modiwl, ynghyd â datblygu sgiliau academaidd megis ymchwilio i dystiolaeth a’i dadansoddi (Deilliannau 1-5). Byddwch yn dilyn camau penodol i gwblhau’r traethawd hwn ac yn derbyn adborth yn ystod y camau hynny.

Y potensial ar gyfer ailasesu yn y modiwl hwn

Fel rheol, bydd cyfle i fyfyrwyr sy’n methu’r modiwl gael eu hailasesu drwy ailgyflwyno yr elfen(nau) a fethwyd yn ystod cyfnod arholi’r haf. Fodd bynnag, mae gan Fwrdd Arholi’r BA yr hawl i amrywio’r asesu hwn neu i benderfynu na all myfyriwr penodol ailgyflwyno.

Bydd y modiwl yn ymdrin ag agweddau, cysyniadau a theorïau addas, gan gynnwys:

• Awdur, testun a darllenydd a’u perthynas â’i gilydd
• Sgiliau academaidd ymarferol wrth greu beirniadaeth lenyddol
• Theorïau llenyddol, e.e. Rhyddfrydiaeth ddyneiddiol, ôl-foderniaeth a ffeminyddiaeth
• Cymru a chenedlaetholdeb

Gall y beirdd a’r llenorion y byddwn yn eu trafod ar y modiwl gynnwys:

T. Gwynn Jones; T. H. Parry-Williams, Saunders Lewis, Kate Roberts, Waldo Williams, Caradog Prichard, Gerallt Lloyd Owen, Mihangel Morgan, Menna Elfyn, Angharad Tomos

[2020] O’r Pedwar Gwynt. [Ar-lein]. Ar gael: https://pedwargwynt.cymru/

Ashton, Glyn. 1976. Y Nofel. Yn: Bowen, Geraint. gol. Y Traddodiad Rhyddiaith yn yr Ugeinfed Ganrif. Llandysul: Gwasg Gomer, tt.106-49. [Ar-lein.] Ar gael: https://llyfrgell.porth.ac.uk/View.aspx?id=1464~4p~QbzyusJs

Barry, Peter. 2008. Beginning Theory. Manchester: Manchester University Press

Bevan, Hugh. 1982. Beirniadaeth lenyddol: erthyglau gan Hugh Bevan. gol. Roberts, Brynley F. Caernarfon: Gwasg Pantycelyn

Bowen, Geraint. gol. 1976. Y Traddodiad Rhyddiaith yn yr Ugeinfed Ganrif. Llandysul: Gwasg Gomer. [Ar-lein.] Ar gael: https://llyfrgell.porth.ac.uk/View.aspx?id=1464~4p~QbzyusJs

Jones, John Gwilym. 1977. Swyddogaeth Beirniadaeth. Dinbych: Gwasg Gee

Coleg Cymraeg Cenedlaethol. 2016. Esboniadur Beirniadaeth a Theori. [Ar-lein]. Ar gael:

https://wici.porth.ac.uk/index.php/Categori:Beirniadaeth_a_Theori

Llyfrgell Genedlaethol Cymru. [2020.] Y Bywgraffiadur Cymreig Ar-lein. [Ar-lein.] Ar gael: https://bywgraffiadur.cymru/

Marks, Rhiannon. 2013. ‘Pe gallwn, mi luniwn lythyr’: Golwg ar Waith Menna Elfyn. Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru [mynediad ar-lein drwy gatalog llyfrgelloedd y Brifysgol]

Marks, Rhiannon. 2019. Crefft y Stori Fer Heddiw. [Ar-lein]. Ar gael: https://colegcymraeg.s3.eu-west-2.amazonaws.com/crefftystorifer/story_html5.html

Morgan, Derec Llwyd. 1976. Y Stori Fer. Yn: Bowen, Geraint. gol. Y Traddodiad Rhyddiaith yn yr Ugeinfed Ganrif. Llandysul: Gwasg Gomer, tt.167-87. [Ar-lein.] Ar gael: https://llyfrgell.porth.ac.uk/View.aspx?id=1464~4p~QbzyusJs

Parry, Emrys. 1976. Yr Ysgrif. Yn: Bowen, Geraint. gol. Y Traddodiad Rhyddiaith yn yr Ugeinfed Ganrif. Llandysul: Gwasg Gomer, tt.188-210. [Ar-lein.] Ar gael: https://llyfrgell.porth.ac.uk/View.aspx?id=1464~4p~QbzyusJs

Parry-Williams, T. H. 1965. Elfennau Barddoniaeth, pumed argraffiad. Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru

Price, Angharad. 2002. Rhwng Gwyn a Du: Agweddau ar Ryddiaith Gymraeg y 1990au. Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru

Rowlands, John. gol. 1992. Sglefrio ar Eiriau. Llandysul: Gwasg Gomer. [Ar-lein.] Ar gael: https://llyfrgell.porth.ac.uk/View.aspx?id=1756~4t~UWIQjABH

________. 1993. Ysgrifau ar y Nofel. Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru

________ gol. 2000. Y Sêr yn eu Graddau. Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru

Thomas, Owen gol. 2006. Llenyddiaeth Mewn Theori. Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru